Dialekty północnorosyjskie

Dialekty języka rosyjskiego

Narzecze północnorosyjskie, dialekty północnorosyjskie lub gwary północnorosyjskie (ros. северорусское наречие, северные говоры русского языка) – grupa dialektów języka rosyjskiego używana na północny pierwotnego obszaru wielkoruskiego. Razem z dialektami południoworosyjskimi oraz znajdującym się pomiędzy tymi dwiema grupami pasem przejściowych gwar środkoworosyjskich tworzą one dialekty rosyjskie.

Z gwarami północnorosyjskimi związany był język staronowogrodzki – dawny język literacki Republiki Nowogrodzkiej.

Podział dialektów północnorosyjskich

Wyróżnia się w tej grupie pięć dialektów: archangielski (pomorski; nad Morzem Białym), ołoniecki (nad jeziorem Onega), wołogodzko-wiacki (wschodni), leningradzko-nowogrodzki (zachodni) i włodzimiersko-powołżański.

Najbardziej typowe cechy północnorosyjskie mają trzy pierwsze z wymienionych dialektów, podczas gdy pozostałe mają charakter przejściowy i cechują się licznymi wpływami narzecza południoworosyjskiego i rosyjskiego języka literackiego.

Cechy językowe

Do cech fonetycznych charakterystycznych dla dialektów północnorosyjskich należą:

• przejście ’a po spółgłoskach miękkich w ’e, np. gr’ez’, v gr’ez’i, vz’et’ wobec ros. lit. грязь, в грязи, взять,
• zróżnicowana wymowa psł. *ě (jać) pod akcentem – jako i w gwarach leningradzko-nowogrodzkich, np. s’ino, f s’in’e, b’iłoj, χlip; jako wąskie ė w większości gwar ołonieckich i archangielskich, np. s’ėno, f s’ėn’e, niekiedy wymowa zależna od palatalizacji następującej spółgłoski lub archaiczna wymowa dyftongiczna przez ie, np. s’i̯eno, b’i̯ełoj, χli̯ep,
• zanik interwokalicznego j i związane z tym kontrakcje samogłosek, np. znáet~znáat~znat, stára izbá.
• tzw. cokanie, czyli nierozróżnianie w wymowie dawnych *č i *c i zastępowanie ich jedną głoską – c, c’ lub č’, np. c’ístyj, c’údo, c’asý, por. ros. lit. чи́стый, чу́до, часы́,
• asymilacje grup spółgłoskowych zawierających spółgłoskę nosową, np. onnómu, damnó, mnuk, ommázał, por. lit. ros. одному́, давно́, внук, обма́зал,
• okanie, tj. brak akania (wymowy nieakcentowanego o jak a), np. oknó, voróna,
• pod starym i nowym akutem *o dało zwężone ô lub dyftong u̯o, np. moru̯oz, koru̯ova, bołu̯oto, ku̯oža, vu̯ola,
• zwarta wymowa g, np. gorá, nogá, wobec szczelinowej ɣ w gwarach południoworosyjskich oraz ukraińskich i białoruskich.

Charakterystycznymi cechami morfologii są:

• postpozytywna partykuła wzmacniająca -ot, -ta, -to, podkreślająca treść wyraz, np. dóm-ot, izbá-ta, s’ołó-to, przypominająca bułgarski rodzajnik,
• twarda końcówka -t w 3. osobie l. poj. i mn., np. on stoít, oni prós’at,
• utrzymanie końcówki -ogo wobec literackiej -ого wymawianej przez -v-, np. archangielskie i ołonieckie stárogo, togo, w innych gwarach północnorosyjskich też -oɣo.

Bibliografia

• Leszek Bednarczuk, Witold Mańczak, Jan Safarewicz, Franciszek Sławski, Wojciech Smoczyński, Aleksander Szulc: Języki indoeuropejskie. T. II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-05763-7.
• Władysław Kuraszkiewicz: Zarys dialektologii wschodnio-słowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1954.